Misbruik hoeft geen levenslang te betekenen, ook al hebben vele slachtoffers van misbruik wel dat gevoel. Met deze woorden begon Katya haar verhaal. Als kind werd ze seksueel misbruikt. Heel wat trucjes en rituelen hielden haar in deze periode staande. Maar gelukkig zijn, dat ging volgens haar niet meer. Tot enkele jaren geleden, toen ze uiteindelijk haar grootste verlangen kon bereiken: een gelukkig en vervuld leven leiden voorbij die sporen van het misbruik. Kunnen thuiskomen bij wie ze echt is. Met haar verhaal wil ze nu iedereen met trauma’s bereiken en hen uitnodigen om te doen zoals zij: geef woorden aan het misbruik, hoe moeilijk het ook is. Alleen zo kan de bevrijding écht beginnen.
Katya, je vertelde dat de tijd rijp was om met je verhaal naar buiten te komen. Waarom wil je dit doen?
"Ik weet niet of ik er honderd procent klaar voor ben, maar ik wil dit écht wel doen. Ik heb mezelf er jaren tegen verzet om hiermee naar buiten te komen, omdat er voor mij nog een groot oordeel op zat. Ik wilde niet de Katya, slachtoffer van misbruik, zijn, omdat ik zelf nog in die schaamte zat.
Ik voel nu dat ik mijn eigen proces volledig afgerond heb en ik hoop dat ik andere meisjes en vrouwen kan helpen met mijn verhaal. Misbruik mag geen hypotheek leggen op levens. Het hoeft geen ‘levenslang’ te betekenen, ook al hebben vele slachtoffers van misbruik wel dat gevoel. Dat is meteen de hoofdreden reden waarom ik wil praten.
Ik wil tonen dat er altijd hoop is en dat iedereen alle kansen van het leven kan grijpen, ook al heb je misbruik meegemaakt. Ik zou heel graag meisjes en vrouwen die trauma’s hebben opgelopen, willen bereiken op een of andere manier. Ik wil hun ogen openen en hen laten zien dat het mogelijk is om gelukkig te zijn, ook al heb je de grootste shit meegemaakt. Want als ik het kan, kan iedereen het. Ik heb jarenlang gedacht dat ‘gelukkig zijn’ niet meer voor dit leven zou zijn, maar het tegendeel is waar."
Kan je vertellen wat jou overkomen is?
"Ik ben seksueel misbruikt toen ik een klein kind was. Toen ik er middenin zat heb ik er nooit over gesproken. Ik heb gedaan wat veel kinderen en jongeren doen als ze misbruikt worden: ik heb het verdrongen. In situaties die bedreigend zijn voor mensen, zijn er drie reactiemogelijkheden die vanuit ons oerbrein worden ingegeven: vechten, vluchten of bevriezen. Ik bevroor compleet."
Als je bevriest, zit er niets anders op dan patronen ontwikkelen waardoor je toch kan functioneren. Daar was ik goed in en daardoor kon ik mezelf voor de gek houden en vergeten wat er gebeurde.
Welke hulpmiddelen vond jij om je staande te houden?
"Oh, ik had veel trucjes. Ik leerde bijvoorbeeld nummerplaten vanbuiten; ik ken nog steeds de nummerplaten uit mijn jeugd uit mijn hoofd. Ik speelde taalspelletjes in mijn hoofd, een manier om mezelf veiligheid te geven en wat houvast te krijgen om maar niet te moeten beseffen wat er aan het gebeuren was. Schrijven was ook een manier om mijzelf staande te houden in mijn leven.
Zelfs als kind vertoonde ik al destructief gedrag. Ik prikte me bijvoorbeeld met naalden, gewoon om maar iets van pijn te voelen zodat ik de emotionele pijn kon negeren. Ik wilde mijn pijn verdringen, maar dat lukte altijd maar voor even. De pijn kwam altijd terug. Ik ben heel lang kwaad geweest, omdat niemand doorhad dat er iets mis was."
Was dat ook omdat jij naar de buitenwereld toe de schijn hooghield van ‘alles is oké’?
"Ik heb mij altijd super eenzaam gevoeld, maar ik deed enorm mijn best om te zijn zoals iedereen. Dat was de overkoepelende methodiek. Niemand merkte iets aan mij, omdat ik mij als een kameleon kon aanpassen.
Eigenlijk was ik daar zelf ook niet mee bezig. Misbruik maakte gewoon deel uit van mijn leven en ik stond er niet bij stil dat het niet klopte. Voor mij was dat normaal. Ik weet wel dat ik al op heel jonge leeftijd met fysische klachten bij de huisarts terecht kwam. Maar ook die heeft de link met misbruik niet kunnen leggen."
Je deed ook aan theater. Was dat voor jou ook een manier om weg te vluchten uit de realiteit?
Ik ben heel snel bij toneel gegaan en ik vond dat ook heel leuk. Daar kon ik blij zijn. In het dagelijkse leven lukte mij dat niet, maar als ik een rol kon spelen ging dat vanzelf. Op het podium kon ik de rol aannemen van de vrolijke Katya."
Dat rollenspelen van mij, ook in het dagelijkse leven, heeft mij uiteindelijk wel geholpen om het leven aan te kunnen.
Je hebt heel lang kunnen wegstoppen wat er vroeger gebeurd is. Wanneer heb je de omschakeling gemaakt?
"Ik was al sinds mijn twintigste in therapie, maar op dat moment nog altijd niet bewust van wat er allemaal gebeurd was vroeger. Het is pas vol terug in mijn bewustzijn gekomen ongeveer een tiental jaar geleden.
Mijn psychologe zei iets over mijn angst naar mannen toe en ineens zag ik in een flits een schilderij van een meisje. Dat schilderij hing in de kamer waar het misbruik plaatshad en ik vluchtte hier altijd in weg. Dat was mijn houvast. Tijdens therapie kwam dat beeld ineens terug. Daarna volgden meer zo’n momenten. Maar dat wil niet zeggen dat ik nu alles van naaldje tot draadje weet. Ik heb nog steeds blanco stukken."
En toen kon het opbouwen beginnen?
"Stap voor stap, heel traag. Ik ben eigenlijk de kameleon in mij wel dankbaar, want ik had die nodig om überhaupt iets van een leven te hebben. Maar uiteindelijk, naarmate ik ouder werd, zat die kameleon mij ook wel in de weg en wilde ik ontdekken wie ik écht was. Tien jaar geleden kon ik daar nog altijd niet op antwoorden. Ik deed alleen maar wat anderen van mij verwachtten."
Dat is één van de grootste gevolgen voor mensen die misbruik hebben gekend. Er wordt zo hard over je grenzen gegaan en je wordt volledig neergeduwd, waardoor je niet meer weet wie je bent.
"Ik ben stap voor stap terug van nul begonnen, rond mijn veertigste pas, om al die stukjes terug samen te voegen."
Hoe doe je dat, jezelf terug opbouwen na zo’n ervaringen?
"Ik heb altijd zo’n gevoel van leegte gehad. Ik wil me niet verstoppen achter het misbruik, maar ik heb wel heel veel manieren gezocht om te kunnen dealen met het leven. Nu zie ik dat, maar op het moment dat je daar middenin zit, zie je dat totaal niet.
Ik had amper de kracht om ‘s morgens op te staan en ik wist niet waarom. Ik had minstens een uur nodig om mezelf op te kunnen peppen, om al mijn rituelen te doen die ik dacht nodig te hebben (yoga, schrijven…) om daarna de dag enigszins door te kunnen komen. Overdag leidde ik mijn leven en had ik controle over de dingen die ik deed. ’s Nachts viel die controle weg en kwam alles in vol ornaat naar boven. Ik had geen verweer.
Ik heb ontelbare therapieën gevolgd. Er zat soms een hoop bullshit tussen maar ik had niets te verliezen. Het was dat of stoppen met leven. Als ik er nu op terugkijk, op die twintig jaar had ik veel andere dingen kunnen doen in plaats van daar in die therapieruimte te gaan zitten. Maar het heeft me wel geleerd om dichter bij de echte Katya te komen.
Ik heb mezelf uiteindelijk gevonden – terug heel gemaakt – door de weg van mijn verlangens te volgen."
Door serieus te nemen wat het nu eigenlijk was wat ik wilde, ook al was dat in het begin nog maar heel broos en klein, ben ik stap voor stap thuisgekomen bij wie ik echt ben.
Je was al veertig toen je besloot je eigen leven terug in handen te nemen. Heb je spijt dat er zoveel jaren verloren zijn gegaan?
"Ik word dit jaar vijftig. Ik vind het heel jammer dat ik een heel stuk van mijn leven heb moeten missen.
Het is niet zo dat ik iemand verwijt dat ik zo lang niet mijn eigen leven heb geleid. Het is ook niet zo dat mijn leven vroeger niets voorstelde. Ik heb veel opleidingen gevolgd, toffe jobs gehad, ik heb een wereldreis gemaakt op mijn 29ste, ik heb twee kinderen gekregen. Ik heb veel stappen gezet, maar ik kon niet voelen wat ik écht nodig had. Ik had mezelf nog altijd niet bij, ook al was ik dertig."
Wat is voor jou het dieptepunt geweest?
"Ik heb veel dieptepunten gehad, momenten waarop ik het leven niet meer zag zitten. Ik ben een paar keer zo radeloos geweest dat ik écht niet wist hoe ik verder moest en of ik wel verder wilde. De laatste keer was vijf jaar geleden. Ik had toen al heel veel stappen gezet en ik ging toen voor de eerste keer alleen naar India. Ik zag dat als nieuw begin voor mezelf en als de manier om écht bij mezelf te komen. Dat was ook zo, maar… Ik ben daar toch ook momenten in diepe wanhoop weggezakt. Op die momenten kon ik wel skypen met mijn vriend of las ik de briefjes die mijn dochters in mijn rugzak hadden verstopt, maar één keer toen er geen wifi was – in een afgelegen Himalayadorp – heb ik de wanhoop weer heel stevig ontmoet.
Op die momenten smeekte ik altijd om mij aub te laten zien hoe ik ‘normaal en gelukkig’ kon leven… "
Dat was mijn diepste verlangen: een gelukkig en vervuld leven leiden voorbij die sporen van het misbruik. Uiteindelijk is me dat gelukt.
Hoe belangrijk is erkenning in heel het gebeuren?
"Heel belangrijk. Ik veroordeelde mezelf voortdurend. Als je daarmee stopt, kan je leven pas beginnen zoals het bedoeld is. Als je misbruik hebt meegemaakt, dan is dat de allergrootste uitdaging die er is. Je denkt gewoon altijd dat het jouw schuld is, omdat het voor een slachtoffer van misbruik te pijnlijk is om te kunnen zien dat die andere een misdaad begaat.
Het heeft bij mij heel lang geduurd voor ik kon toegeven: ‘ah, die heeft crimineel gedrag vertoond’. Ik was het zo gewend om het mezelf te verwijten, terwijl dat niet terecht was. Maar je doet dat automatisch. Welke leeftijd je ook hebt.
Dat is gewoon het allerbelangrijkste: als je jezelf zo verkeerd maakt, dan gaat het in het dagelijkse leven ook verkeerd. Je wordt dan twee keer een slachtoffer. Je maakt opnieuw een slachtoffer van jezelf. De grootste vorm van misbruik is eigenlijk zelfmisbruik. Daar gaat dit over en daar heb ik me schuldig aan gemaakt.
Kwaadheid overheerste bij mij eerst. Het is heel gemakkelijk om daarin te blijven vastzitten. Maar als je echt je leven in handen wil nemen en je wil jezelf dezelfde kansen geven als iemand die géén misbruik heeft meegemaakt, dan moet je wel de verantwoordelijkheid nemen voor die woede."
Erkenning is essentieel. Dat is altijd de eerste stap. Maar met alleen erkenning geven, kom je er niet. Stap twee is de oordelen over jezelf loskoppelen van de feiten van het misbruik. Daar zit de sleutel naar wezenlijk herstel.
Hoe doe je dat, voorbij de oordelen kijken?
"Voor mij ligt daar de sleutel van geluk: de oordelen over jezelf kunnen zien als leugens. Dat is een uitnodiging voor iedereen: kijk voorbij dat oordeel.
Je kan dat leren met heel kleine dingen. Elke keer je een oordeel voelt over jezelf, al is het maar als je in de spiegel kijkt of je eieren laat overkoken, elke keer als je jezelf op de kop geeft: wees hiervan bewust. Dat is de eerste stap.
De tweede stap is dan jezelf de vraag stellen: is het normaal dat ik mezelf zo afbreek? Stel jezelf eens voor als een klein, onschuldig kind. Zou jij dat kindje ook zo op zijn kop geven zoals jij jezelf telkens weer onderuithaalt? Mijn antwoord was telkens ‘nee’. Dat was voor mij de essentie."
Voelt het voor jou alsof je met een achterstand aan je leven gestart bent?
"Ja, absoluut. Dat klinkt nu wel heel slachtofferig, maar absoluut. Misbruik is een woord met veel lading, maar op een bepaalde manier heeft iedereen een bepaalde vorm van misbruik meegemaakt. Een kind dat genegeerd wordt in zijn behoeften is ook een vorm van misbruik.
We hebben allemaal ons verhaal en we moeten allemaal ons werk doen. Ik heb alleen een serieus inhaalmanoeuvre moeten doen. Ik werd altijd aanzien als een moeilijk mens. Moeilijk, ik?! Mensen hadden geen idee wat ik heb meegemaakt. Ik neem nu gewoon geen genoegen meer met leugens en bullshit omdat ik er niet meer mee om kan. Nu is dat mijn kracht in mijn job."
Je zei dat je nu heel dicht bij de échte Katya staat. Hoe uit zich dat?
"Ik had vroeger een enorme behoefte aan controle, aan veiligheid en structuur. Ik koos voor een ambtenarenjob, het toppunt van veiligheid dus. In 2017 heb ik mijn ontslag ingediend. Ik had geen alternatief, geen spaargeld, niks. Ik had gewoon terug vertrouwen in het leven en toen dat vertrouwen groot genoeg was, ben ik gesprongen. Had iemand mij dit tien jaar geleden gezegd, ik zou het nooit geloofd hebben."
Wat is het beste advies dat je kan geven aan mensen?
"Neem je verlangens serieus. Er is niets wat je niet kan bereiken, ook al heb je het ergste van de wereld meegemaakt. Je kan zijn wie je bent, ondanks de grootte van je trauma’s. Een zin die een rode draad vormt in mijn leven is: ‘wat is er nodig om de waarheid over jezelf te geloven, hoe mooi die ook is?’.
Stop met jezelf verkeerd te maken. We zijn écht in staat om het anders te doen."
Wat zou je zeggen tegen mensen die niet durven praten over hun trauma’s?
"Je bent de moeite waard om je te bevrijden van dat juk. Je moet het jezelf niet aandoen om dat te blijven dragen.
Het misbruik is gebeurd en dat plakt aan je lijf. De eerste manier om dat los te maken is er woorden aan te geven. Ik besef dat dit een grote stap is, want als je er woorden aan geeft, dan is het er en kan je er niet meer voor vluchten. Je kan erover schrijven, tekenen, schilderen… Zelfs in je eentje. Je hoeft dit niet meteen te delen.
Als je er géén woorden aan geeft, blijft dit vergroeid met wie je bent en blijf je in die shit-situatie zitten. Je zet jezelf in een leven waarin je steeds tegen dezelfde dingen blijft aanlopen en dan straf je jezelf twee keer."
Maar niet iedereen kan spreken, of durft het niet. Daarom hoop ik dat mijn verhaal mensen kan uitnodigen het toch te doen. Je kan er pas uitstappen als je er woorden aan geeft. Dan kan je bevrijding beginnen.
Is misbruik iets dat je je hele leven meedraagt?
"Misbruik heeft een afdruk op mij achtergelaten en een groot deel van mijn leven leefde ik vanuit die ‘misbruikenergie’. Er hebben een aantal thema’s in mijn leven gespeeld die een gevolg waren van wat ik meegemaakt heb. Ik had een rookverslaving, eetbuien, ik dook in de alcohol bij momenten, ik had destructieve relaties waarin ik een speelbal van me heb laten maken omdat ik vond dat ik niet beter verdiende dan dat. Ik kon géén grenzen aangeven en liet over mij heen lopen.
Maar: mensen hoeven geen vijftig jaar te worden om dan pas hun eigen leven te leiden. Er is altijd een uitweg. Het slachtoffer dat je toen was, moet je nu niet meer te zijn. Als jij ervoor kunt kiezen om in de eerste plaats te erkennen wat er is gebeurd, heb je al de eerste stap gezet."
Toen was ik een slachtoffer. Ik kon niet anders dan bevriezen. Maar nu heb ik alles in huis om mezelf geen tweede keer te straffen.
"Ik moest eerst bereid zijn om het slachtofferschap los te laten en het bewustzijn erbij te halen. Dat vroeg wel wat moed. Als je alleen gericht blijft op de dader, dan doe je jezelf tekort. Als je het omdraait en je gaat aandacht besteden aan jezelf en aan je verlangens en kwaliteiten, daar zit de verandering van binnenuit.
Wat daar vroeger gebeurd is: dat was zijn probleem en ik was een gemakkelijk prooi. Dat had niks met mij te maken, ik heb alleen maar heel mijn leven gedacht dat het met mij te maken had. Omdat ik die boodschappen van de misbruiker geloofde en ik dacht dat ze waar waren. Dat klopt niet!"
Katya, ben jij gelukkig nu?
"Nu wel ja. Om heel eerlijk te zijn: ik had niet gedacht dat ik dat ooit volmondig zou kunnen zeggen. Maar het klopt. Ik ben gelukkig nu. Er zit nog een tikkeltje spijt dat ik daar bijna vijftig jaar over heb gedaan, maar langs de andere kant: beter nu dan nooit.
En als ik door naar buiten te komen met mijn verhaal mensen die nog middenin de drek van misbruik zitten, hoop kan geven: dan ben ik blij dat ik nog maar vijftig ben. Omdat ik weet dat ik eigenlijk nog maar net begonnen ben. En omdat ik vind dat mensen die misbruik hebben meegemaakt het niet verdienen om twee keer gestraft te worden."