Stel je voor dat je een schipbreukeling bent, op drift in de enorme Stille Oceaan. Je kan drie richtingen uit, om jezelf en je scheepsmaten te redden. Elke keuze houdt beangstigende gevolgen in… wat kies je? Angst spookt rond in onze verbeelding, omdat het ons dwingt mogelijke versies van de toekomst voor te stellen. Maar naar welke versie gaan we luisteren?
Op een dag in 1819, in één van de meest afgelegen gebieden van de Stille Oceaan, zagen twintig Amerikaanse zeevaarders hun schip vollopen met zeewater. Ze hadden net een aanvaring gehad met een potvis en hun schip begon te zinken. De mannen kropen samen in drie kleine sloepen, zonder degelijk navigatieapparatuur en met slechts een beperkte voorraad voedsel en water. Ze waren 15.000 km van huis en zo’n 1.800 km van het dichtstbijzijnde land. Dit waren de mannen van de walvisboot Essex. Hun verhaal zou later de inspiratiebron zijn van het bekende boek Moby Dick.
Bijna niemand van ons heeft ooit zoiets beangstigends meegemaakt als die zeelui, maar we weten wel allemaal hoe het is om bang te zijn. We weten hoe angst voelt. Als we opgroeien, wordt angst dikwijls gezien als een zwakte, als iets dat we moeten overwinnen. Angst is soms een gevaar op zich. ‘Maak je niet druk!’, of ‘Geen paniek!’, zeggen we dan. Maar wat als we op een andere manier naar onze angst zouden kijken? Wat als we angst zouden zien als een geweldige daad van verbeelding? Is er zelfs sprake van angst zonder verbeelding?
Het verband tussen angst en verbeelding zien we vaak bij kinderen. Als kinderen bang zijn, dan zeggen we snel: ‘Die heeft een rijke verbeelding!’ Ik las vroeger griezelverhalen in mijn bed en dikwijls durfde ik niet slapen omdat ik ervan overtuigd was dat er een monster in mijn kleerkast zat. Nog steeds ga ik niet slapen zonder eerst even, just in case, onder mijn bed te kijken. Maar geef toe: hoe groot is de kans dat er daar een seriemoordenaar ligt te wachten?
We gaan terug naar 1819, naar de bemanning van de Essex. Welke angsten bracht hun verbeelding voort terwijl ze ronddobberden in het midden van de Stille Oceaan? 24 uren waren verstreken sinds het kapseizen van het schip. Het werd tijd om een plan op te stellen, maar ze hadden weinig opties.
"De angst waar ze gehoor aan gaven, zou bepalen of ze zouden overleven of sterven"
De dichtstbijzijnde eilanden die ze konden bereiken, waren de Marquesaseilanden op zo’n 1.800 km afstand. Maar ze hadden beangstigende geruchten gehoord: hier woonden kannibalen. Ze beeldden zich in dat ze, eens aan wal, direct opgegeten zouden worden. Een andere mogelijke bestemming was Hawaï, maar de kapitein was bang dat ze in zware stormen terecht zouden komen. De laatste optie was de langste en de moeilijkste: 2.400 km recht naar Zuid-Amerika varen. Maar de mannen wisten dat door de enorme afstand hun water-en voedselvoorraden nauwelijks toereikend zouden zijn.
Opgegeten worden door kannibalen, gegeseld worden door stormen of van honger omkomen alvorens land te bereiken. Dat waren de angsten die in de verbeelding van deze mensen rondspookten. De angst waar ze gehoor aan gaven, zou bepalen of ze zouden overleven of sterven. We kunnen deze angsten ook anders benoemen. Wat als we ze in plaats van angsten, verhalen zouden noemen? Want dat is wat angst is, als je erover nadenkt. Een verhaal in je hoofd.
Net zoals verhalen, heeft angst personages. In onze angsten zijn wij de personages. Angsten hebben ook een begin, een midden en een einde. Je komt thuis, er is ingebroken, je wordt vermoord. Onze angsten bevatten ook beelden die even levendig kunnen zijn als wat je vindt in een roman. Beeld je een kannibaal in: mensentanden verscheuren je huid, menselijk vlees wordt geroosterd boven het vuur,…
Angsten kennen ook suspense. Als ik het verhaal van de Essex goed verteld heb, dan vraag je je nu misschien af hoe het afliep met deze zeelui? Onze angsten lokken bij ons een gelijkvormige vorm van spanning uit. Net als alle grote verhalen richt angst al onze aandacht op één vraag: ‘Wat gaat er nu gebeuren?’ Met andere woorden: angst doet ons nadenken over de toekomst. Het antwoord op die vraag komt altijd in de vorm van een verhaal. Ik zie mezelf thuiskomen in een leeg huis, rustig naar boven gaan, ik zie hoe de moordenaar zich verstopt en wacht tot ik me helemaal veilig voel alvorens aan te vallen.
Als we onze angsten gaan zien als verhalen, dan moeten we onszelf zien als de auteurs van die verhalen. Evengoed moeten we onszelf dan zien als de lezers van onze angsten. En hoe we onze angsten lezen, kan een groot effect hebben op ons leven. We kunnen ons niet voorbereiden op alle angsten die onze verbeelding kan verzinnen. Hoe weten we dan naar welke we moeten luisteren en naar welke niet? Het einde van het verhaal van de zeelui is misschien een treffend voorbeeld…
"Hoe we onze angsten lezen, kan een groot effect hebben op ons leven"
Na veel overleg kwamen de mannen van de Essex tot een besluit. Doodsbang van kannibalen, besloten ze niet naar de dichtstbijzijnde eilanden te gaan. Stormen durfden ze ook niet trotseren. Ze begonnen dus aan de langere en veel moeilijkere route naar Zuid-Amerika. Na twee maanden waren ze, zoals verwacht, door hun voedselvoorraad heen. Ze waren uitgeput. Ondervoeding leidde tot diarree, flauwvallen, abcessen en gewelddadig gedrag. Onderweg dronken ze hun eigen urine, stalen ze van elkaar en verdeelden ze het eten verkeerd. Bij gebrek aan eten, gingen ze zelf over tot kannibalisme. Op één sloep werd er zelfs geloot om wie er gedood zou worden. Uiteindelijk bereikten slechts acht zeelieden Zuid-Amerika.
Waarom waren die mannen zoveel banger voor kannibalen dan voor de honger? Van alle verhalen die hun angsten beschreven, luisterden ze alleen maar naar het meest levendige, dat waar hun verbeelding het gemakkelijkst vorm aan kon geven: kannibalen. En misschien… als ze hun angsten wat afstandelijker hadden kunnen benaderen, dan hadden ze waarschijnlijk ingezien dat het minder gewelddadige, maar meer waarschijnlijke, het verhaal van de honger was. Dan hadden ze gekozen voor Hawaï.
Als we allemaal onze angsten zouden proberen te lezen, dan zouden we ons wat minder vaak laten beïnvloeden door de meest obscene. Misschien zouden we ons dan minder zorgen maken over seriemoordenaars en neerstortende vliegtuigen, en meer over de subtiele rampen zoals de geleidelijke opwarming van de aarde.
Op de juiste manier gelezen, zijn onze angsten een manier om te zien wat te toekomst voor ons in petto heeft, terwijl er nog tijd is om er iets aan te doen. Goed gelezen, kunnen onze angsten ons iets even kostbaars bieden als onze favoriete boeken: een beetje wijsheid, een beetje inzicht en een versie van dat meest ongrijpbare ding: de waarheid.
Bekijk de Ted Talk van Karen Thompson Walker hier.